قدس آنلاین- سال هاست که از زبان مسئولان می‌شنویم، کشور با معضل مهاجرت روستاییان به شهرها روبه روست. این جمله‌ای تکراری است که تا امروز گویا راهکاری ثمربخش برای آن پیدا نشده و همه در حد شعار باقی مانده است چرا که با وجود خدمات سال‌های اخیر در روستاها هنوز کم نیستند، مناطقی که هنوز از امکانات اولیه محروم هستند.
رشد مهاجرت، کند شده است
روستا و آبادی دو مفهوم شبیه به هم هستند. عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور با بیان اینکه اعلام دقیق شمار روستاهای کشور مسئله‌ای دشوار است، به خبرنگار ما توضیح می‌دهد: روستاها مجتمع‌هایی زیستی و جلوه‌گاه بروز حیات اجتماعی انسان‌ها هستند، اما آبادی مفهومی وسیع‌تر داشته و نه تنها روستا بلکه تمامی سکونتگاه‌های انسانی را مانند خانه، مزرعه، روستا، شهرک و... شامل می‌شود. به همین دلیل ارائه آماری دقیق از شمار روستاها آسان نیست و به طور تقریبی می‌توان اعلام کرد که ۶۲هزار روستا یا آبادی دارای سکنه در کشور وجود دارد.
دکتر ولی‌الله رستمعلی‌زاده اضافه می‌کند: براساس آخرین سرشماری سال ۱۳۹۵ از جمعیت ۸۰ میلیون نفری کشور، حدود ۲۱ میلیون نفر روستایی و ۵۹ میلیون نفر شهری هستند. به عبارتی ۲۶ درصد جامعه ما را روستاییان تشکیل می‌دهند. این تعداد در مقایسه با نخستین سرشماری عموم و نفوس کشور در سال ۱۳۳۵ تغییر بسیاری کرده است. جمعیت کشور آن زمان ۱۹ میلیون نفر بوده که از آن تعداد ۱۳میلیون روستایی و ۶ میلیون نفر شهری بوده‌اند. به عبارتی ۶۹درصد جامعه آن زمان را روستاییان تشکیل می‌دادند، اما اکنون و پس از گذشت ۶۰ سال، آمار معکوس شده است.
این دکترای جامعه شناسی توسعه روستایی در ادامه بیان می‌کند: دلیل کاهش جمعیت روستاییان از ۶۹ درصد به ۲۶ درصد، علاوه بر مهاجرت روستاییان به شهرها، تبدیل شدن روستاها به شهرها است. ضمن اینکه تعدادی از روستاها که در کنار شهرها بوده‌اند، به آن‌ها پیوسته‌اند و سبب شده‌اند، جمعیت روستایی کاهش بسیاری داشته باشد.
وی توضیح می‌دهد: در دوره‌های زمانی سال‌های ۴۵ تا ۹۵ اطلاعات کامل جمعیتی داریم. طبق همین آمار، کل مهاجران کشور در سال‌های ۹۰-۸۵ حدود ۵ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر بوده است و در سال‌های ۹۵-۹۰ این تعداد ۴میلیون و ۳۰۰ هزار نفر شده است که نشان می‌دهد در چند سال اخیر کاهش مهاجرت داشته‌ایم.
مهاجرت‌ها چگونه تعدیل می‌شود؟
رستمعلی‌زاده با ذکر اینکه بیشتر افرادی که از روستاها به شهرها مهاجرت می‌کنند، نیروهای جوان هستند، تصریح می‌کند: طبق آخرین تحقیقات میدانی انجام شده، مهم‌ترین دلیل مهاجرت روستاییان به شهرها، نبودِ درآمد کافی در روستاهاست. کمبود امکانات زیربنایی و رفاهی، دسترسی به امکانات و رفاه شهری، نبود و یا کمبود نهادهای آموزشی، تفریحی، ورزشی، بهداشتی و درمانی در روستاها از دلایل دیگر این مهاجرت هاست که البته در سال‌های اخیر، کمبود امکانات کشاورزی و وضعیت خشکسالی و آب وهوایی کشور هم به این موارد افزوده شده و سبب شده تا نیروهای جوان و در سن کار به شهرها مهاجرت کنند.
عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور در پایان تأکید می‌کند: بیشتر این افراد به دلیل اینکه احساس می‌کنند در شهرها پیشرفت شغلی و حرفه‌ای دارند، مهاجرت می‌کنند، اما از آنجا که بیشتر آن‌ها درآمد اقتصادی خوب و مناسبی ندارند، ضمن فشار بر نیروی کار شهری در حاشیه شهرها مستقر شده و مشکلات بسیاری برای جامعه به وجود می‌آورند. علاوه بر آنکه برای پایداری سرزمین‌مان حتی از منظر طبیعی و جلوگیری از فرسایش خاک، نیاز به جریان داشتن زندگی در مناطق روستایی احساس می‌شود. به همین منظور باید روستاییان کیفیت زندگی خوبی داشته باشند و نیاز است نابرابری‌های بین مناطق شهری و روستایی کم شود و خدمات، امکانات و تسهیلات ایجاد اشتغال از طریق صنایع روستایی و خانگی یا صنایع کوچک نزدیک به روستاها وجود داشته باشد چرا که تضمین کیفیت خوب زندگی روستاها، مهاجرت‌ها را تعدیل می‌کند.
توسعه همه جانبه مناطق روستایی در دستور کار مسئولان
دکتر شاهرخ رمضان‌نژاد، کارشناس و تحلیلگر ارشد کشاورزی در تشریح توسعه همه جانبه مناطق روستایی به خبرنگار ما می‌گوید: ایجاد و بهبود زیرساخت‌های روستایی با اهداف بهبود نظام زیستی در روستا همراه است. در این زمینه روستا به مفهوم پهنه و عرصه‌ای از سرزمین در یک منطقه خاص به عنوان یکی از موضوعات توسعه روستایی در همه جای دنیا و از جمله کشور ما مدنظر قرار می‌گیرد. تأمین نیازهای اساسی موضوع دیگری است که هدف آن برآورده کردن نیازهای اساسی جوامع روستایی ساکن در روستاهاست. در این مقوله برخلاف موضوع اول، رسیدگی به روستایی برای روستا مدنظر است و می‌توان این رویکرد را چرخشی از نگاه رشدخواهانه به نگاه توسعه‌طلبانه یا چرخش از اهداف ذهنی به سمت اهداف عینی تعبیر کرد.
این دکترای توسعه روستایی در ادامه تشریح عوامل مؤثر بر توسعه روستایی بیان می‌کند: موضوع سوم در این زمینه، تلفیقی از فعالیت‌ها و برنامه‌های دو موضوع یاد شده است؛ موضوعاتی که بیشتر به دنبال کم کردن فاصله شهر و روستا از منظر خدمات و امکانات زیستی است. ایجاد اشتغال برای افراد بیکار و کم‌کار و ایجاد مشاغل غیرکشاورزی از موضوعاتی است که در فرایند توسعه روستاها در سطح جهانی و از جمله کشور ما در دستور کار برنامه‌ریزان و مجریان قرار گرفته است.
مدیر روابط عمومی وزارت جهاد کشاورزی با اشاره به نقش و جایگاه برنامه‌ها و سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی در توسعه روستایی، می‌گوید: برای بررسی و ارزیابی اثربخشی برنامه‌های وزارت جهادکشاورزی در توسعه روستایی ابتدا باید عناصر و عوامل اصلی در پایداری و ماندگاری روستاها مشخص شود. در این زمینه مهم‌ترین عامل و عنصر توسعه روستایی، خودِ انسان ساکن در روستا به عنوان ذی‌نفع اصلی و محیط، سرزمین و منطقه روستایی به عنوان روستا و مهم‌ترین پایگاه تولید مواد حیاتی و نیازهای اساسی است.
استقلال، بی‌نیازی و خوداتکایی سه ضلع مثلث ماندگاری در روستا
وی اضافه می‌کند: در این زمینه سه ویژگی اصلی استقلال، بی نیازی و خوداتکایی در روستا سه عنصر و سه ضلع مثلث پایداری و ماندگاری در روستاست. به عبارتی اگر مجموعه سیاست‌ها و برنامه‌ها بتوانند به طور همزمان و با یک جامعیت به این سه عامل توجه کنند، به جرئت می‌توان گفت که شاهد توسعه روستایی پایدار خواهیم بود و غفلت از هر یک از این سه عامل و یا پیش‌بینی نکردن سیاست‌ها و برنامه‌ها به طور همزمان برای این سه عنصر می‌تواند به ناپایداری منجر شود به طوری که در یک روستا، چنانچه یک روستایی با برخورداری از محیط مناسب روستایی، قادر به داشتن کسب و کار نباشد، حتماً شاهد مهاجرت و ترک وی از روستا خواهیم بود و بالعکس اگر محیط روستایی مناسب و فضای کسب و کار هم فراهم باشد، ولی به فرد روستایی از منظر نیازهای معنوی و منزلت اجتماعی توجه نشود، برای دستیابی به یک شرایط اجتماعی مناسب از روستا گریزان خواهد بود. بنابراین مثلث پایداری و ماندگاری روستا از یک هارمونی و همگرایی نظام‌مند برخوردار است و هر ضلع آن دارای یک ارتباط دوسویه با هم است.
این تحلیلگر ارشد کشاورزی یادآور می‌شود: این رویکرد از شروع دولت یازدهم در سیاست‌ها و برنامه‌های وزارت جهاد کشاورزی نهادینه شده و همچنان مدنظر است. به عنوان مثال برای جامعه روستایی برنامه‌هایی در زمینه ارتقای دانش و مهارت‌های فنی، برنامه‌های حمایت از زنان، تقویت نهادهای تخصصی و صنفی، مشارکت روستاییان در برنامه‌ریزی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها در نظر گرفته شده است. همچنین برای توسعه کسب و کار در دولت، برنامه‌ریزی در حمایت از تولیدات کشاورزی با اعمال سیاست مدیریت تعرفه‌های وارداتی، سیاست خرید محصولات کشاورزی، تخصیص یارانه برای نهادها، حمایت از توسعه گلخانه‌ها، تقویت پوشش گیاهی، بیابان‌زدایی، توسعه کشت‌های نشایی و یا طرح‌هایی نظیر پرورش ماهی در قفس، کشت و توسعه گیاهان دارویی، طرح توسعه زراعت چوب و... از مصادیق بارز این رویکرد است.
سازمان توسعه روستایی، طرحی برای خدمات رسانی بهتر به روستاها
عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی نیز با بیان اینکه یکی از محورهای اساسی و مهم برای رسیدن به اقتصاد مقاومتی توجه به روستاها و عشایر است، به خبرنگار ما می‌گوید: افرادی که در روستاها سکونت دارند، باید امکانات رفاهی اولیه زندگی مانند آب، برق، گاز، تلفن و جاده مواصلاتی داشته باشند. مواردی که با وجود اقدام‌های انجام شده در دولت‌های گذشته، هنوز تا رسیدن به وضعیت ایده‌آل، راه زیادی در پیش دارد.
دکتر سید راضی نوری ادامه می‌دهد: اشتغال روستا، بیمه‌های روستا و حمایت از تولید کشاورز موارد بسیار مهمی هستند. کشاورز یا دامدار باید احساس کند که از او پشتیبانی و حمایت می‌شود. حمایت و اصلاح زیرساخت‌هایی که سبب می‌شود این مهاجرت معکوس شود.
وی به اقدام‌های انجام شده برای روستاییان پس از پیروزی انقلاب اسلامی اشاره و تأکید می‌کند: اگر آن حجم از رفاهی که در شهرها وجود دارد، در روستاها نیز وجود داشته باشد، هیچ روستانشینی حاضر به ترک روستا نمی‌شود. پس نیاز است که سازمانی مستقل روستایی متولی رسیدگی به کل مسائل مربوط به بهداشت، مدارس، مساجد و خدمات به مجموعه‌های روستایی شود. به همین منظور طرح ایجاد سازان توسعه روستایی در دست اقدام و بررسی است که اگر چنین تشکل و مجموعه‌ای در قانون جا بگیرد، براحتی می‌توان به روستاها خدمات رسانی و در نتیجه ادعا کرد که مهاجرت روستاییان به شهرها متوقف و حتی معکوس شده است.
نظر شما